افسانه بایگان از شناخته‌شده‌ترین بازیگران زن سینما و تلویزیون ایران است که در بیش از سه دهه سابقه بازیگری، در بیش از 70 پرو‌ژه سینمایی و تلویزیونی حضور داشته و در مقاطع مختلفی مورد توجه مخاطب ایرانی قرار گرفته است. بایگان که ریشه علاقه‌اش به هنر را در کودکی یافته است، درباره بازیگر شدن می‌گوید: «مادرم علاقه زیادی به موسیقی و بازیگری داشت و مشوق من برای یادگیری موسیقی و بازیگری بود. وقتی مادرم در قید حیات بود هیچ‌گاه به بازیگری علاقه نداشتم. آن‌قدر خواست بازیگر شدن من در مادرم قوی بود که پس از فوتش این خواسته به من منتقل شد.»
سال‌های قبل از بازیگری و زندگی شخصی
افسانه بایگان متولد 26 دی 1340 در تهران است. بایگان در خانواده‌ای اهل هنر متولد شده است، پدرش اهل شعر و ادبیات بوده و با شاعران بزرگ معاشرت داشته است و عمویش هم فضل‌الله بایگان از کارگردانان سینما و تئاتر سال‌های دور است. او به‌واسطه جو هنری خانواده در همان سال‌های ابتدایی به ادبیات عرفانی و به‌خصوص اشعار حافظ و مولانا علاقه پیدا می‌کند، علاقه و توجهی که ادامه پیدا می‌کند و در سال‌های بعد دفتر شعری به نام «مهر مکتوب» از افسانه بایگان چاپ می‌شود که حاوی شعرهای او از 20 سالگی تا 42سالگی است.
افسانه بایگان که از مدرسه آذر تهران دیپلم گرفته، در سال 56 به‌عنوان دختر شایسته سال انتخاب شده است.
افسانه بایگان همسر مصطفی شایسته، یکی از مشهورترین تهیه‌کنندگان سینمای ایران است. در کارنامه مصطفی شایسته تهیه‌کنندگی فیلم‌هایی نظیر «مادر»، «بی‌پولی»، «کافه ستاره» و «کنعان» دیده می‌شود. این زوج سینمایی فرزندی به نام امیرعلی دارند که ساکن میشیگان است.
از دیگر نکات جالب زندگی افسانه بایگان، کاندید شدن او در انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا در سال 92 بود که به رد صلاحیت شدن او ختم شد.
ورود به عرصه بازیگری با سریالی ماندگار
افسانه بایگان که در 11 سالگی در یک فیلم کوتاه به نام «بوق» حضور داشته است، از سال 60 فعالیت خود در عرصه بازیگری را آغاز می‌کند. افسانه بایگان از معدود بازیگرانی است که توانسته‌اند از همان بازی اولشان در نقشی پررنگ حضور یابند و به‌سرعت دیده شوند. بایگان در سال 60 و در کنار بازیگران بزرگی مثل سوسن تسلیمی، علی نصیریان و امین تارخ اولین بازی خود را تجربه کرد و با حضور در نقش ترکان خاتون در سریال «سربداران» به کارگردانی محمدعلی نجفی،به‌سرعت مورد توجه مخاطبان ایرانی قرار گرفت. «سربداران» در سال 62 از تلویزیون ایران پخش و به یکی از پرمخاطب‌ترین سریال‌های ایرانی تبدیل شد. بایگان درباره حضورش در این سریال ماندگار می‌گوید: «اولین کار من به‌عنوان یک شاه نقش بود و این فرصت و شانس بزرگی برای من محسوب می‌شد. دو سال حضور مستمر و پیگیر در کنار استادان بزرگ و شاخص باعث شد خیلی چیزها یاد بگیرم. سریال سربداران برای من مثل یک دانشکده شد و خیلی شروع خوبی بود.»
دیگر تجربه‌های بازیگری؛ سودای سیمرغ در اواخر دهه 60
اولین بازی افسانه بایگان بسیار مورد توجه اهالی سینما قرار گرفت و به‌زودی او را به بازیگری پرکار در سال‌های دهه 70 تبدیل کرد. او پس از سریال «سربداران» در چندین فیلم سینمایی دهه 60 حضور پیدا کرد و توانست در اواخر این دهه، به چهره‌ای کاملاً آشنا در عرصه بازیگری سینمای ایران تبدیل شود.
افسانه بایگان اولین بازی سینمایی خود را با فیلم «گمشده» به کارگردانی مهدی صباغ‌زاده تجربه کرد و پس از آن در فیلم‌های دیگری ازجمله «دبیرستان» ساخته اکبر صادقی،«حریم مهرورزی»به کارگردانی ناصر غلامرضایی،« تشکیلات» و «مکافات» ساخته منوچهر مصیری، «بگذار زندگی کنم» به کارگردانی شاپور غریب، «طوبی» اثر خسرو ملکان و «دو فیلم با یک بلیت» به کارگردانی داریوش فرهنگ ایفای نقش کرد.
بازی افسانه بایگان در فیلم «دو فیلم با یک بلیت» در سال 69 بسیار مورد توجه منتقدین قرار گرفت و نقطه عطفی در بازیگری افسانه بایگان در عرصه بازیگری سینما شد. بایگان برای بازی در این فیلم کاندیدای دریافت جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن در نهمین جشنواره فیلم فجر شد.
دهه 70، پرکارترین دهه
پس از مورد توجه قرار گرفتن بازی افسانه بایگان در جشنواره فیلم فجر، این بازیگر بیش از پیش پرکار شد، به صورتی که در 23 فیلم سینمایی در دهه 70 ایفای نقش کرد.
افسانه بایگان در سال 74 با بازی در فیلم «خواهران غریب» به کارگردانی کیومرث پوراحمد، در کنار خسرو شکیبایی خوش درخشید و توانست برای دومین بار کاندیدای جایزه بهترین بازیگر زن سال از چهاردهمین جشنواره فیلم فجر شود.
افسانه بایگان در سال 75 و پس از 15 سال مجدداً بازی در یک سریال را تجربه کرد و در سریال «تنهاترین سردار» به کارگردانی مهدی فخیم زاده ایفای نقش کرد. او در دهه 70 چند سریال دیگر هم‌بازی کرد که از میان آن‌ها می‌توان به سریال‌های «زیر بازارچه» به کارگردانی رضا ژیان، «سرنخ» ساخته کیومرث پوراحمد، «روزهای زندگی» به کارگردانی سیروس مقدم و «آتش و شبنم» ساخته محمد ابراهیم سلطانی‌فر اشاره کرد.
هرچند در آن سال‌ها افسانه بایگان در سینما هم در فیلم‌های مطرحی بازی کرد که «پنجه در خاک» ایرج قادری، «مرد عوضی» محمدرضا هنرمند و «جهان پهلوان تختی» به کارگردانی علی حاتمی و بهروز افخمی مهم‌ترین آن‌ها بودند.
فاصله از سینما و بازی در تلویزیون
در دهه 80، افسانه بایگان در فیلم‌های سینمایی‌ای مانند «کافه ستاره» به کارگردانی سامان مقدم و «سوپر استار» ساخته تهمینه میلانی ایفای نقش کرد و برای «کافه ستاره» کاندیدای جایزه بهترین بازیگر زن جشنواره فجر شد؛ اما حضور او از این دهه در سریال‌های تلویزیونی پررنگ‌تر شد. در میان سریال‌های ماندگاری که افسانه بایگان در آن سال‌ها بازی کرده است، می‌توان به «وضعیت سفید» به کارگردانی حمید نعمت‌الله اشاره کرد که بارها به دلیل استقبال مخاطبین از تلویزیون ایران پخش شده است.
افسانه بایگان از شروع دهه 90 بسیار کم‌کار شده و به بازیگری گزیده‌کار تبدیل می‌شود. از شاخص‌ترین فیلم‌های سینمایی بایگان در دهه 90 می‌توان به «نگار» به کارگردانی رامبد جوان و «پی22»؛ و در میان سریال‌های او در این سال‌ها می‌توان به «شوق پرواز» به کارگردانی یدالله صمدی و «پریا» ساخته سعید سهیلی‌زاده اشاره کرد. او درباره کم‌کاری خود در این سال‌ها می‌گوید: «من هم مثل بقیه در کارنامه کاری‌ام فراز و نشیب داشته‌ام. البته من همیشه گزیده‌کار بوده‌ام؛ اما در این سال‌ها تصمیم دارم که به هر قیمتی در عرصه بازیگری حضور نداشته باشم.»
